Çölyak Nedir? Belirtileri ve Tedavisi

Sindirim Sistemi Belirtileri:

• İshal: En sık görülen belirtilerden biridir. Kronik veya tekrarlayan ishal atakları şeklinde olabilir.
• Kabızlık: Bazı kişilerde ishalin aksine kabızlık görülebilir. Hatta ishal ve kabızlık dönemleri dönüşümlü olarak yaşanabilir.
• Karın Ağrısı ve Şişkinlik: Karın bölgesinde kramplar, ağrılar, gaz ve şişkinlik hissi yaygındır.
• Bulantı ve Kusma: Özellikle glüten alımından sonra bulantı ve kusma görülebilir.
• Kilo Kaybı: Besin emilimi bozulduğu için kilo kaybı yaşanabilir. Özellikle çocuklarda büyüme ve gelişme geriliği görülebilir.
• Hazımsızlık ve Gaz: Yemeklerden sonra hazımsızlık, geğirme ve aşırı gaz çıkarma gibi sorunlar yaşanabilir.
• Yağlı ve Kötü Kokulu Dışkı: Yağ emilimi bozulduğu için dışkı yağlı, açık renkli ve kötü kokulu olabilir.

Sindirim Sistemi Dışındaki Belirtiler:

• Yorgunluk ve Halsizlik: Besin eksiklikleri (özellikle demir, B12 vitamini ve folik asit eksikliği) nedeniyle sürekli yorgunluk ve halsizlik hissi oluşabilir.
• Anemi (Kansızlık): Demir eksikliğine bağlı olarak anemi gelişebilir. Anemiye bağlı olarak baş dönmesi, solukluk, nefes darlığı gibi belirtiler görülebilir.
• Cilt Döküntüleri: Özellikle dermatitis herpetiformis adı verilen kaşıntılı ve kabarcıklı bir cilt döküntüsü çölyak hastalığı ile ilişkilidir.
• Ağız Yaraları (Aftlar): Tekrarlayan ağız yaraları görülebilir.
• Kemik ve Eklem Ağrıları: Kemik yoğunluğu azalması (osteoporoz veya osteopeni) ve eklem iltihabı nedeniyle kemik ve eklem ağrıları ortaya çıkabilir.
• Sinir Sistemi Sorunları: Baş ağrısı, migren, denge sorunları, uyuşma, karıncalanma, konsantrasyon güçlüğü, depresyon, anksiyete gibi sinir sistemi sorunları görülebilir.
• Üreme Sorunları: Kadınlarda adet düzensizlikleri, infertilite (kısırlık), tekrarlayan düşükler görülebilir. Erkeklerde ise sperm kalitesinde düşüş olabilir.
• Büyüme ve Gelişme Geriliği (Çocuklarda): Çocuklarda boy kısalığı, kilo alamama, puberteye geç girme gibi sorunlar görülebilir.
• Diş Minesi Problemleri: Diş minesinde renk değişiklikleri, çukurlar veya zayıflamalar görülebilir.

Yaş Gruplarına Göre Belirtiler:

• Bebekler ve Küçük Çocuklar: İshal, kusma, karın şişliği, iştahsızlık, huzursuzluk, büyüme ve gelişme geriliği.
• Daha Büyük Çocuklar ve Ergenler: Karın ağrısı, ishal, kabızlık, boy kısalığı, puberte sorunları, anemi.
• Yetişkinler: Yorgunluk, anemi, kemik ve eklem ağrıları, sinir sistemi sorunları, cilt döküntüleri, üreme sorunları, açıklanamayan karın ağrısı veya diğer sindirim sorunları.

Çölyak Nasıl Teşhis Edilir?

Çölyak hastalığı, genellikle kan testleri ve ince bağırsak biyopsisi ile teşhis edilir. İlk adım, anti-çeşitli çölyak antikorları (özellikle anti-tTG ve anti-endomysium gibi) içeren kan testlerinin yapılmasıdır; bu testler çölyak hastalığına işaret edebilir. Eğer bu testler pozitif çıkarsa, kesin tanı için ince bağırsak biyopsisi yapılır. Biyopsi, bağırsak duvarındaki hasarı ve villusların tahribatını gösterir. Ayrıca, hastanın glütensiz diyet uygulamadan önce teşhis edilmesi önemlidir, çünkü diyet, test sonuçlarını etkileyebilir. Tanı, klinik belirtiler, kan testleri ve biyopsi sonuçlarının bir arada değerlendirilmesiyle konur.

Çölyak Nasıl Tedavi Edilir?

Çölyak hastalığının günümüzde bilinen tek tedavisi, ömür boyu sürecek sıkı bir glütensiz diyet uygulamaktır. Henüz çölyak hastalığını tamamen ortadan kaldıran bir ilaç veya başka bir tedavi yöntemi bulunmamaktadır.

Glütensiz Diyet Ne Anlama Gelir?

Glütensiz diyet, buğday, arpa, çavdar ve çoğu yulafta bulunan glüten proteininden tamamen kaçınmayı içerir. Bu, bu tahıllardan yapılan ekmek, makarna, börek, kek, kurabiye gibi yiyeceklerin yanı sıra, glüten içeren katkı maddeleri veya kontaminasyon (bulaşma) riski olan işlenmiş gıdaların da tüketilmemesi anlamına gelir.

Glütensiz Diyette Nelere Dikkat Edilmelidir?

• Glüten İçeren Besinlerden Kaçınmak: Buğday (siyez, kavılca, kamut dahil), arpa, çavdar ve yulaf içeren tüm yiyecek ve içeceklerden kaçınılmalıdır. Bulgur, irmik, makarna, şehriye, kuskus gibi bu tahıllardan yapılan ürünler de tüketilmemelidir.
• Gizli Glüten Kaynaklarına Dikkat Etmek: Hazır çorbalar, soslar, salata sosları, bazı işlenmiş et ürünleri, malt içeren içecekler (bira gibi), soya sosu, ketçap gibi ürünlerde glüten bulunabilir. Bu nedenle, marketten alınan tüm ürünlerin etiketleri dikkatlice okunmalı ve "glütensiz" ibaresi olan ürünler tercih edilmelidir.
• Çapraz Bulaşmaya Dikkat Etmek: Glütensiz yiyeceklerin hazırlanması ve saklanması sırasında glütenli yiyeceklerle temas etmemesine özen gösterilmelidir. Örneğin, aynı ekmek tahtası veya kızartma yağının glütenli ve glütensiz yiyecekler için kullanılmaması gerekir.
• Diyetisyen Desteği Almak: Bir diyetisyene danışarak kişiye özel bir glütensiz diyet planı oluşturmak çok önemlidir. Diyetisyen, glütensiz beslenmenin nasıl uygulanacağı, hangi besinlerin güvenle tüketilebileceği, besin değerlerinin nasıl dengeleneceği ve etiket okuma konusunda bilgi verecektir.
• Doktor Takibinde Olmak: Çölyak hastalığı teşhisi konduktan sonra düzenli olarak bir gastroenteroloji uzmanı tarafından takip edilmek gereklidir. Doktor, hastalığın seyrini izleyecek ve olası komplikasyonları önlemeye yardımcı olacaktır.

Glütensiz Beslenmenin Faydaları:

Glütensiz diyete başlandıktan sonra genellikle birkaç hafta içinde belirtilerde iyileşme görülür. İnce bağırsak hasarı zamanla iyileşir ve besin emilimi normale döner. Bu da genel sağlık durumunda iyileşmeye, enerji seviyesinde artışa ve yaşam kalitesinde iyileşmeye yol açar.

Glütensiz Beslenme Dışında Başka Tedavi Seçenekleri Var Mı?

Şu anda glütensiz diyet dışında çölyak hastalığı için onaylanmış bir ilaç tedavisi bulunmamaktadır. Ancak, araştırmalar devam etmektedir ve gelecekte çölyak hastalığı için yeni tedavi seçenekleri geliştirilebilir.

Sıkça Sorulan Sorular

Çölyak Hastalığı Bulaşıcı Mıdır?

Hayır, çölyak hastalığı bulaşıcı değildir. Yani, çölyak hastalığı olan biriyle aynı ortamda bulunmak, aynı yemekleri yemek veya aynı eşyaları kullanmakla size geçmez.

Çölyak hastalığı, genetik yatkınlığı olan kişilerde, glüten adlı proteine karşı bağışıklık sisteminin verdiği anormal bir tepki sonucu ortaya çıkan bir otoimmün hastalıktır. Bulaşıcı hastalıklar ise bakteri, virüs veya mantar gibi mikroorganizmaların neden olduğu ve kişiden kişiye geçebilen hastalıklardır. Bu nedenle, çölyak hastalığı genetik ve otoimmün bir durum olduğu için bulaşıcı değildir.

Gluten İntoleransı ile Çölyak Hastalığı Aynı şey Midir?

Hayır, glüten intoleransı (glüten duyarlılığı veya non-çölyak glüten duyarlılığı olarak da bilinir) ile çölyak hastalığı aynı şey değildir. İkisi de glüten alımından sonra benzer belirtilere neden olabilse de, aralarında önemli farklar vardır:

• Çölyak Hastalığı: Otoimmün bir hastalıktır. Glüten alımı, bağışıklık sisteminin ince bağırsağa saldırmasına ve hasar görmesine neden olur. Bu hasar, besin emilimini bozar ve çeşitli sağlık sorunlarına yol açabilir. Çölyak hastalığı, kan testleri ve ince bağırsak biyopsisi ile teşhis edilebilir.

• Glüten İntoleransı: Bağışıklık sisteminin ince bağırsağa saldırması söz konusu değildir. Glüten alımı sonrasında sindirim sorunları (karın ağrısı, şişkinlik, ishal gibi) veya diğer belirtiler (yorgunluk, baş ağrısı gibi) ortaya çıkabilir, ancak ince bağırsakta kalıcı bir hasar oluşmaz. Glüten intoleransını teşhis etmek için spesifik bir test yoktur. Genellikle çölyak hastalığı ve buğday alerjisi ekarte edildikten sonra gluten alımının kesilmesiyle belirtilerde iyileşme gözlenmesiyle teşhis konulur.

Çölyak Hastalığı Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Çölyak hastalığı tedavi edilmezse, yani glütensiz diyet uygulanmazsa, ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir:

• Besin Eksiklikleri: İnce bağırsak hasarı nedeniyle besinlerin emilimi bozulur. Bu durum demir, kalsiyum, vitaminler (özellikle B12 vitamini, D vitamini ve folik asit) gibi önemli besin maddelerinin eksikliğine yol açabilir.
• Anemi (Kansızlık): Demir eksikliğine bağlı olarak anemi gelişebilir.
• Kemik Problemleri: Kalsiyum ve D vitamini eksikliği kemik yoğunluğunun azalmasına (osteopeni, osteoporoz) ve kemik kırıklarına yol açabilir.
• İnfertilite (Kısırlık) ve Üreme Sorunları: Hem kadınlarda hem de erkeklerde üreme sorunları görülebilir.
• Sinir Sistemi Sorunları: Sinir hasarı, baş ağrısı, migren, denge sorunları, uyuşma, karıncalanma gibi sorunlara yol açabilir.
• Bazı Kanser Türleri Riskinde Artış: Özellikle ince bağırsak kanseri ve lenfoma riskinde artış görülebilir.
• Büyüme ve Gelişme Geriliği (Çocuklarda): Çocuklarda boy kısalığı, kilo alamama ve puberteye geç girme gibi sorunlar ortaya çıkabilir.
• Diğer Otoimmün Hastalıkların Gelişme Riski: Çölyak hastalığı olan kişilerde Tip 1 diyabet, tiroid hastalıkları gibi diğer otoimmün hastalıkların gelişme riski artabilir.