İlik Nakli
İlik nakli, vücudun kan hücrelerini üreten ve depolayan kemik iliğinin; hastalık, enfeksiyon veya kemoterapi gibi nedenlerle hasar görmesi veya yeterli kan hücresi üretememesi durumunda uygulanan bir tedavi yöntemidir.
İlik Nakli Nedir?
Kemik iliği, kemiklerin içinde bulunan yumuşak ve süngerimsi bir dokudur. Bu doku kırmızı kan hücreleri, beyaz kan hücreleri ve trombositler gibi kan hücrelerinin büyük bir kısmını oluşturur ve depolar. Kan hücreleri, vücudun oksijen ve besin taşımasına, enfeksiyonlarla savaşmasına ve kanamayı durdurmasına yardımcı olur.
Kemik iliği, ayrıca hematopoetik kök hücre adı verilen olgunlaşmamış kan hücrelerini de içerir. Bu kök hücreler, kendilerini yenileyebilen ve farklılaşarak çeşitli kan hücrelerine dönüşebilen hücrelerdir. Bu hücreler kemik iliğinin yanı sıra, göbek bağı kanı ve periferik kan gibi diğer kaynaklardan da elde edilebilir.
İlik nakli, kemik iliği veya diğer kaynaklardan alınan kök hücrelerin, hastanın vücuduna verilmesi işlemidir. Bu işlem, hastanın kemik iliğinin hasar görmesi veya yeterli kan hücresi üretememesi durumunda uygulanır. Bu durumlar lösemi gibi bazı kanser türleri, aplastik anemi gibi kemik iliği yetmezliği sendromları, talasemi gibi kan hastalıkları veya kemoterapi gibi tedavilerin yan etkileri nedeniyle ortaya çıkabilir. İlik nakli, hastanın kemik iliğindeki sağlıksız hücreleri öldürmek ve yerine sağlıklı hücreleri yerleştirmek için yapılır. Böylece hastanın vücudu yeterli miktarda kan hücresi üretebilir ve normal işlevlerini sürdürebilir. Ayrıca ilik nakli, hastanın vücudundaki kalan kanser hücrelerini tanıyıp yok edebilen yeni bir bağışıklık sistemi oluşturabilir.
İlik Nakli Nasıl Yapılır?
İlik nakli yapılabilmesi için hastanın ve donörün doku uyumunun olması gerekir. Doku uyumu, hastanın ve donörün kan hücrelerinin yüzeyinde bulunan antijenlerin birbirine benzer olması demektir. Antijenler, bağışıklık sisteminin vücuda yabancı maddeleri tanımasını sağlayan moleküllerdir. Doku uyumu, hastanın vücudunun donör hücrelerini reddetme riskini azaltır.
Doku uyumu, insan lökosit antijeni (HLA) testi ile belirlenir. HLA testi, hastanın ve donörün kan örneklerinin laboratuvarda incelenmesidir. HLA testi hastanın ve donörün HLA tipini belirlemeye yardımcı olan bir testtir. HLA tipi, kişinin kan hücrelerinde bulunan HLA antijenlerinin bir kombinasyonudur. HLA tipi genetik olarak belirlenir ve kişiden kişiye değişir. HLA tipi, hastanın ve donörün ne kadar uyumlu olduğunu gösterir.
İlik nakli için en uygun donör, hastanın kardeşi veya yakın bir akrabası olabilir. Ancak bu durum her zaman mümkün olmayabilir. Bu durumda hastaya uygun bir donör bulmak için ulusal veya uluslararası kök hücre verici kayıtları kullanılabilir. Bu kayıtlar, gönüllü donörlerin HLA tiplerini içerir. Hastanın HLA tipi ile eşleşen bir donör bulunursa, donörden kök hücre alınması için izin istenir.
Donörden kök hücre alınması, iki şekilde yapılabilir:
- Kemik İliği Aspirasyonu: Bu yöntemde donörün kalça kemiğinden veya göğüs kemiğinden ince bir iğne ile kemik iliği alınır. Bu işlem genel veya lokal anestezi altında yapılır. Donörden alınan kemik iliği, hastaya verilmek üzere saklanır.
- Periferik Kan Kök Hücre Toplama: Bu yöntemde donöre, kök hücrelerin kemik iliğinden kana geçmesini sağlayan bir ilaç birkaç gün boyunca verilir. Daha sonra donörün kanı, bir makineye bağlanan bir iğne ile alınır. Makine, kandan kök hücreleri ayırır ve geri kalan kanı donöre geri verir. Bu işlem, yaklaşık 4 saat sürer. Donörden alınan kök hücreler, hastaya verilmek üzere saklanır.
Hastaya kök hücre verilmesi kan nakli gibi yapılır. Hastanın damarına yerleştirilen bir tüp aracılığıyla donörden alınan kök hücreler hastanın vücuduna aktarılır. Bu işlem yaklaşık 1-2 saat sürer. Kök hücreler hastanın kemik iliğine ulaşır ve yeni kan hücreleri üretmeye başlar. Bu süreç engraftman olarak adlandırılır. Engraftmanın tamamlanması genellikle 10-28 gün arasında sürer. Engraftman sonucunda oluşan ilk belirti beyaz kan hücre sayısının artmasıdır. Bu durum naklin yeni kan hücreleri üretildiğini gösterir.
İlik Nakli Nasıl Olur?
İlik nakli hastanın ve donörün doku uyumuna göre iki farklı türde olabilir. Bunlar şu şekildedir:
Otolog İlik Nakli: Bu yöntemde hastanın kendi kök hücreleri kullanılır. Hastanın kök hücreleri, hastalık veya tedavi nedeniyle hasar görmemişse kemik iliği, göbek bağı kanı veya periferik kandan alınır ve dondurularak saklanır. Daha sonra hastanın kemik iliği, yüksek dozda kemoterapi veya radyoterapi ile öldürülür. Bu işlem hastanın vücudundaki kanser hücrelerini yok etmeyi amaçlar. İşlem sonrasında hastanın kendi kök hücreleri hastanın vücuduna geri verilir. Bu yöntem, doku uyumu sorunu olmadığı için hastanın vücudunun donör hücrelerini reddetme riskini ortadan kaldırır.
Allojenik İlik Nakli: Bu yöntemde hastaya uygun bir donörün kök hücreleri kullanılır. Donör hastanın kardeşi, akrabası veya kayıtlı bir verici olabilir. Donörden alınan kök hücreler hastanın vücuduna verilir. Bu yöntem, hastanın vücudunda kalan kanser hücrelerini tanıyıp yok edebilen yeni bir bağışıklık sistemi oluşturur. Ancak bu yöntem, hastanın vücudunun donör hücrelerini reddetmesi veya donör hücrelerinin hastanın vücuduna saldırması gibi komplikasyonlara neden olabilir.
İlik Nakli İle İlgili Sıkça Sorulan Sorular
İlik nakli ile ilgili yanıtları merak uyandıran sorulardan bazıları şunları içerir:
Kemik İliği Nakli Sonrası Yaşam Süresi Ne Kadardır?
Kemik iliği nakli sonrası yaşam süresi hastanın durumuna, hastalığın evresine, nakil türüne, doku uyumuna, komplikasyonlara ve diğer faktörlere bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Genel olarak kemik iliği nakli sonrası yaşam süresi, nakilden sonra beş yıl veya daha fazla olabilir. Bu oran farklı hastalıklar ve nakil türleri için değişiklik gösterebilir.
Kemik iliği nakli sonrası yaşam süresini artırmak için hastaların nakil öncesi ve sonrası dikkatli bir şekilde takip edilmesi, enfeksiyonlara, kanamalara, reddetmeye ve graft-versus-host hastalığına (GVHD) karşı önlem alınması, uygun ilaçların verilmesi, sağlıklı bir beslenme ve yaşam tarzı sürdürülmesi oldukça önemlidir.
Lösemide İlik Nakli Kesin Çözüm Mü?
Lösemi kan hücrelerinin anormal şekilde çoğalması ve işlev görmemesi sonucu ortaya çıkan bir kanser türüdür. Lösemi kemik iliği, kan ve lenf sistemi gibi vücudun farklı bölgelerini etkileyebilir. Lösemi akut veya kronik, miyeloid veya lenfoid olmak üzere farklı tiplerde oluşum gösterebilir.
Lösemi tedavisinde kemoterapi, radyoterapi, biyolojik tedavi, hedefe yönelik tedavi gibi farklı yöntemler kullanılabilir. Ancak bu yöntemler, hastalığı tamamen yok etmeyebilir veya hastalığın tekrarlamasına neden olabilir. Bu durumlarda ilik nakli, hastalığın tedavisinde etkili bir seçenek olabilir.
İlik nakli, lösemi tedavisinde kesin bir çözüm müdür sorusunun cevabı hastanın durumuna, hastalığın evresine, nakil türüne, doku uyumuna, komplikasyonlara ve diğer faktörlere bağlı olarak değişebilir. İlik nakli hastanın kemik iliğindeki sağlıksız hücreleri öldürerek ve yerine sağlıklı hücreleri yerleştirerek, hastalığın neden olduğu belirtileri azaltabilir, hastanın yaşam kalitesini ve süresini artırabilir ve hastalığın tekrarlamasını önleyebilir. Bununla birlikte ilik nakli, her zaman başarılı olmayabilir veya bazı yan etkilere neden olabilir. Bu nedenle ilik nakli, hastanın durumuna göre bir doktor tavsiyesine göre uygulanabilir.
İlik Nakli Sonrası Nüks Belirtileri Nelerdir?
İlik nakli sonrası nüks, hastalığın nakilden sonra tekrar ortaya çıkması demektir. Nüks, hastanın kemik iliğinde, kanında veya lenf düğümlerinde kanser hücrelerinin yeniden görülmesi ile anlaşılabilir. Nüks, nakilden sonra herhangi bir zamanda olabilir.
İlik nakli sonrası nüks belirtileri hastalığın türüne, evresine ve yaygınlığına göre değişiklik gösterebilir. Ancak genel olarak, ilik nakli sonrası nüks belirtileri şunları içerebilir:
- Ateş, titreme veya terleme,
- Halsizlik, yorgunluk veya nefes darlığı,
- Enfeksiyonlara karşı direncin azalması,
- Kanama veya morarma eğiliminin artması,
- Ciltte kızarıklık, kaşıntı veya döküntü,
- Karın, göğüs, kemik veya eklem ağrısı,
- Lenf düğümlerinde şişlik,
- Karaciğer veya dalakta büyüme,
- Kilo kaybı, iştahsızlık, bulantı veya kusma.
İlik nakli sonrası nüks belirtileri görüldüğünde vakit kaybetmeden bir doktora başvurmak oldukça önemlidir. Doktor, hastanın durumunu değerlendirmek için fizik muayene, kan testi, kemik iliği biyopsisi, görüntüleme testleri gibi yöntemler kullanabilir. Nüks teşhisi konulması durumunda hastaya uygun bir tedavi planı hazırlanır.
Hazırlanan tedavi plan şunları içerebilir:
- İkinci Kez İlik Nakli: Tedavide hastaya başka bir donörün kök hücreleri verilir. Bu yöntem, hastanın vücudunda kalan kanser hücrelerini yok etmeyi ve yeni bir bağışıklık sistemi oluşturmayı amaçlar. Ancak bu yöntem, hastanın vücudunun donör hücrelerini reddetmesi veya donör hücrelerinin hastanın vücuduna saldırması gibi komplikasyonlara neden olabilir.
- İmmünoterapi: Hastanın bağışıklık sisteminin kanser hücrelerini tanıyıp yok etmesini sağlayan ilaçlar verilir. Bu ilaçlar hastanın veya donörün kan hücrelerini değiştirerek veya hastanın vücuduna antikor enjekte ederek çalışabilir.
- Hedefe Yönelik Tedavi: Hastanın kanser hücrelerinde bulunan belirli molekülleri hedefleyen ilaçlar verilir. Bu ilaçlar kanser hücrelerinin büyümesini veya yayılmasını engelleyebilir.
- Kemoterapi: Hastanın vücuduna kanser hücrelerini öldüren veya bölünmesini durduran ilaçlar verilir. Kemoterapi, tek başına veya diğer tedavilerle birlikte uygulanabilir.
- Radyoterapi: Hastanın vücuduna, kanser hücrelerini öldüren veya bölünmesini durduran yüksek enerjili ışınlar gönderilir. Radyoterapi işlemi de kemoterapi gibi tek başına veya diğer tedavilerle birlikte uygulanabilir.
İlik nakli sonrası nüks hastalar için zorlu bir durumdur. Hastaların, doktorlarıyla yakın iletişimde olması, tedavi seçeneklerini ve yan etkilerini anlaması, psikolojik ve sosyal destek alması, sağlıklı bir beslenme ve yaşam tarzı sürdürmesi ilik naklinin iyileştirici olmasında etkilidir.
* Web sitemizdeki içerikler sadece bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka hekiminize başvurunuz. Sayfa içeriğinde Liv Hospital'da tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgiler içeren ögelere yer verilmemiştir. .
